Trevor Hand

Cerflun

Darnau celf i’w gweld ar hyd y gamlas. Gellir gweld llaw fawr ar ben llwybr tynnu’r ddyfrbont, sy’n ddau fetr o uchder. Mae wedi ei cherfio o galchfaen gan Anthony Lysycia. Mae’r llaw’n cynrychioli’r gweithwyr niferus a fu’n gweithio i adeiladu’r ddyfrbont, a gweddill y gamlas, heb beiriannau modern i’w helpu.

Disgrifiad

Agorwyd dyfrbont Pontcysyllte am y tro cyntaf yn 1805, ac yn fuan wedyn canwyd ei chlodydd gan Syr Walter Scott a ddywedodd mai dyma’r ‘darn celf mwyaf trawiadol’ a welodd erioed. Heddiw, gellir gweld gweithiau celf eraill ger y ddyfrbont ac mewn mannau eraill ar hyd Safle Treftadaeth y Byd.

Ceir cerfluniau i goffáu llwyddiannau’r bobl a adeiladodd y gamlas, y rhai a weithiodd ochr yn ochr â hi a’r rhai a ddaeth i ymweld â hi. Gallent ddathlu’r dirwedd maent yn sefyll ynddi neu ddigwyddiadau a welwyd yno.

Gall cerflun fod yn waith un person, neu gymuned sy’n byw’n agos ato neu gall fod â pherthynas â’r ardal. Weithiau bydd cerfluniau’n cael eu gwneud o ddeunyddiau a geir yn lleol, a gallent gynrychioli ysbryd lleoliad arbennig. Gall cerflun hefyd gyfoethogi lle. Gall wneud datganiad yn y tirlun a newid y ffordd rydym yn edrych ar y byd o’n cwmpas.

Cofiwch edrych am gerfluniau yn Safle Treftadaeth y Byd, a rhai ychydig ymhellach i ffwrdd sy’n dangos pa mor bwysig yw’r gamlas fel symbol o’r ardal hon. Mae pileri tal, tenau a bwâu haearn eiconig dyfrbont Pontcysyllte yn creu delwedd y gellir ei hadnabod ar unwaith yn unrhyw le.

Mwy O Wybodaeth Am Cerflun

Mae llaw garreg Anthony Lysycia yn cynnwys gwrthrychau o ddiwydiannau a oedd yn gweithredu ger y gamlas. Ceir brics a theils, a gallwch weld odynau conig y gweithfeydd brics ar frig yr ochr chwith. Ceir hefyd declynnau, cadwyni, bachau a bolltydd haearn. Dangosir y gweithfeydd haearn ar frig y cerflun ar y dde.

Trevor Hand detail
Manylion Llaw Trefor ©Andrew Deathe

Saif y garreg hon ger mynedfa i’r basn. Mae arni ddyfyniad gan Syr Walter Scott a alwodd y ddyfrbont yn ‘nant yn y nen’. Rhyfeddai Scott at sut y gallai pysgod nofio uwchben adar yn hedfan ac mae’r cerflunydd Anthony Lysycia wedi gosod hynny fel delwedd ganolog yn y cerflun hwn.

Trevor 'gateway' 1
‘Mynedfa’ 1 Trefor ©North East Wales Heritage Forum

Mae’r cerflun hwn yn dangos merch a cheffyl yn arwain cwch cul o dan bont rhif 29W, ynghanol Basn Trefor. O ben gogleddol y basn, arferai camlas Plas Kynaston fynd heibio’r gweithfeydd haearn. Ar hyd gwaelod y cerflun ceir darnau o glincer, sef deunydd gwastraff o ddulliau mwyndoddi haearn.

‘Mynedfa’ 1 Trefor  Trevor 'gateway' 2
‘Mynedfa’ 2 Trefor : cc-by-sa/2.0 – © PAUL FARMER – geograph.org.uk/p/1242391

Yn agos at y fan lle mae cangen y gamlas o Langollen yn ymuno â Basn Trefor, mae cerflun gan Anthony Lysycia yn dangos un o’r hwyaid a welir yno yn aml. Y tu ôl iddi gwelir y Telford Inn sydd gerllaw. Enw gwreiddiol yr adeilad hwn oedd ‘Scotch Hall’. Byddai Telford yn aml yn aros yma tra byddai’r ddyfrbont yn cael ei hadeiladu.

‘Hwyaden’ Trefor Trevor 'duck'
‘Hwyaden’ Trefor ©Andrew Deathe

Mae cerflun pren y tu allan i’r ganolfan ymwelwyr ym Masn Trefor wedi’i adeiladu o drawstiau. Cerfiwyd y rhain gydag enwau Cymraeg a Saesneg am rai o’r teclynnau a ddefnyddiwyd i adeiladu cychod cul. Math arbennig o fwyell yw neddyf, a ddefnyddir i naddu pren yn drawstiau ac estyll.

Mainc trawst  Beam bench
Mainc trawst ©Andrew Deathe

Ger y fynedfa o faes parcio’r ymwelwyr i Fasn Trefor, ceir cerflun yn dangos propelor cwch cul. Mae’n cynrychioli rhywun yn cychwyn ar daith o Drefor. Ceir chwe cherflun gan Anthony Lysycia ger y ddyfrbont, a gomisiynwyd yn 2003 pan y dechreuwyd ystyried y cais am Statws Treftadaeth y Byd.

Llafn gwthio Trefor Trevor propellor
Llafn gwthio Trefor ©Andrew Deathe

Gwelir y cerflun diweddaraf sy’n dathlu Dyfrbont Pontcysyllte yn y maes parcio i ymwelwyr. Wedi’i greu gan Hotrod Creations a Mick Thacker, mae’n darlunio teclynnau a chynnyrch a ddefnyddiwyd i ddylunio ac adeiladu’r ddyfrbont. Mae’n ymgorffori samplau o lo, llechi, calchfaen, tywodfaen, haearnfaen a chlai, sef deunyddiau crai diwydiannol a gaed ger y gamlas ac a arferai gael eu cludo arni.

'Totem' newydd Trefor New 'totem' at Trevor
‘Totem’ newydd Trefor ©Andrew Deathe

Mae un o gerfluniau Anthony Lysycia ym masn Froncysyllte yn coffáu’r diwydiant calchfaen a ddominyddai’r pentref. Defnyddiwyd y gamlas i gludo’r cerrig a’r calch a gynhyrchwyd yn yr odynau ar y lan gyferbyn. Gwelir pennau ceibiau chwarelwyr wedi eu trefnu i edrych fel y ffosilau a welir yn y garreg o dro i dro.

Cerflun gwaith calchfaen ym Mroncysyllte Limestone works sculpture at froncysyllte
Cerflun gwaith calchfaen ym Mroncysyllte: cc-by-sa/2.0 – © Stephen Craven – geograph.org.uk/p/5564286

Mae’r cerflun yn Froncysyllte yn dangos Bill Roberts, chwarelwr lleol a elwid yn Canada Bill. Cafodd ei eni yn y pentref, yna ymfudodd i Ganada am 10 mlynedd, cyn dychwelyd gyda’i wraig a’i blant. Mae’r cerflun hwn yn enwi un gweithiwr er mwyn cynrychioli’r cannoedd a gâi eu cyflogi mewn diwydiannau sydd bellach wedi diflannu.

Manylion Canada Bill Detail of Canada Bill
Manylion Canada Bill ©Andrew Deathe

Rhwng yr orsaf drenau, twnnel y gamlas a’r safle bws yn y Waun, mae’r hysbysfwrdd hwn sydd wedi’i gerflunio yn rhoi i’r ymwelwyr hanes y pentref, y castell a Safle Treftadaeth y Byd a sut i’w cyrraedd. Mae’r cerfiwr coed Jim Heath wedi darlunio tirnodau lleol, gan gynnwys Dyfrbont y Waun, a cherddwr wedi’i gerfio gyda bag ar ei gefn, yn barod i anturio’r ardal.

Hysbysfwrdd Y Waun Chirk noticeboard
Hysbysfwrdd Y Waun ©Andrew Deathe

Gwnaeth yr artist Ed Williams greu Colofn Madoc ym Mhlas Madoc gerllaw, gan ddefnyddio syniadau gan bobl yn y gymuned i ddangos yr hyn maent yn falch ohono. Roedd Madog yn dywysog canoloesol o’r ardal hon ac mae’r golofn yn darlunio golygfeydd o hanes lleol gan gynnwys Dyfrbont Pontcysyllte a’r diwydiannau o’i hamgylch.

Colofn Madoc Madoc's Column
Colofn Madoc ©Prof. Howard Williams

Mae cerflun bach rhwng y gamlas a Phafiliwn yr Eisteddfod Ryngwladol yn Llangollen yn gofyn i bobl ‘Why stand when you can sit?’. Cafodd ei osod er cof am yr actor a’r awdur Alan Bird, a drigai yn y dref ac a oedd wrth ei fodd gyda’r gamlas a’r Eisteddfod. Mae’n fan gorffwys perffaith.

Carreg Alan bird stone
Carreg Alan Bird ©Andrew Deathe

Mae Parc Gwledig Tŷ Mawr ger Afon Dyfrdwy, rhwng Dyfrbont Pontcysyllte a Thraphont Ddŵr Rheilffordd Cefn. Nodir y ddwy gan sawl cerflun pren ar hyd y llwybrau drwy’r parc. Ceir meinciau, placiau a phaneli mawr. Daw hyd yn oed y bocs rhoddion â’r ddau adeiladwaith peirianyddol gwych ynghyd.

Blwch rhodd Tŷ Mawr donation box
Blwch rhodd Tŷ Mawr ©Andrew Deathe

Mae Llwybr Defaid Wrecsam wedi gosod dros ddeg ar hugain o gerfluniau defaid mewn mannau o ddiddordeb ar hyd a lled y Fwrdeistref Sirol. Mae gan bob dafad enw ac mae pob un wedi ei pheintio â dyluniad gwahanol sydd â chysylltiad â’i lleoliad. Tomos yw enw’r ddafad ger Dyfrbont Pontcysyllte ac mae’n byw ger y ganolfan ymwelwyr yn Nhrefor.

Tomos y ddafad Tomos the sheep
Tomos y ddafad ©Joe Bickerton

Ellesmere yn Swydd Amwythig oedd lleoliad prif swyddfa’r gamlas pan gafodd ei hadeiladu. Mae llwybr o gerfluniau ar hyd y gamlas a thrwy’r dref, yn cynnwys mainc ceramig gan Ruth Gibson a Huw Powell Roberts. Mae’n ymgorffori dyluniad Dyfrbont Pontcysyllte a gwybodaeth am y cychod a oedd yn ei defnyddio.

Mainc ceramig Ceramic bench
Mainc ceramig ©Canal & River Trust