Glanfa Llangollen

Yn 2004 cafodd y twll weindio ei gynnwys yn y Basn Angori ar gyfer 32 o gychod am gost o £1.9 miliwn. Mae’r angorfa yn union gyferbyn a safle Eisteddfod Ryngwladol Llangollen. Mae ymwelwyr enwog fel Harrison Ford a’i wraig Calista Flockhart wedi bod ar wyliau ar gwch cul ac ymweld a’r Eisteddfod Ryngwladol. Ond er eu bod yn mwynhau treulio’r dydd yn teithio ar y cwch cul, roedd yn well ganddynt aros dros nos mewn gwestai gyda digon o le!

Mae tai rhif 1 a 2 Royal View yn cyfeirio at yr olygfa anhygoel oedd ganddyn nhw dros dref Llangollen. Un eiddo oedden nhw’n wreiddiol ac mae’n debyg eu bod wedi eu hadeiladu’n fuan ar ôl creu’r gamlas.

Ym 1901, oedd gwerthwr glo cyfoethog o’r enw Charles Williams yn byw yno gyda’i wraig Mary a’u naw o blant, yn ogystal ag un o’i weithwyr. Erbyn 1911, mab i Charles sef John, oedd hefyd yn fasnachwr glo, oedd y penteulu ac yntau’n ddim ond 22 oed ac yn byw gyda phump o’i chwiorydd, un brawd ac un o’i weithwyr.

Adeiladwyd Melin Isaf Dyfrdwy fel melin gotwm yn agos at yr afon Dyfrdwy gan yr entrepreneuriaid Turner a Comber ym 1805. Bu’r busnes yn gweithredu am ddeng mlynedd ar hugain cyn i Robert Hughes ei brynu i’w ddefnyddio fel melin i wehyddu gwlân er mwyn gwasanaethu’r diwydiant gwlân llewyrchus. Ehangodd y busnes i Felin Dyfrdwy Uchaf ym 1855 a hon oedd y fwyaf o sawl melin wlân a dyfodd yn Llangollen ar ôl adeiladu’r gamlas. Roedd y ddwy felin yn gweithio hyd at 1921.

Yn ddiweddarach bu’r masnachwyr hadau R & G Cuthberts yn defnyddio Melin Dyfrdwy Uchaf. Ym 1932, prynodd William Clayton Russon y cwmni oedd yn tyfu planhigion a rhosod yn benodol. Roedd William yn farchnatwr heb ei ail ac erbyn 1937 roedd y cwmni’n gwerthu hadau mewn pecynnau lliwgar ar gownteri Woolworths. Symudwyd y cyflenwadau hadau a phencadlys y cwmni i Gymru ar gyfarwyddyd y Llywodraeth, gan eu bod ofn y cai siroedd o amgylch Llundain eu bomio.

Yn y diwedd, yn 1942 adleolodd William y busnes i Langollen ar ôl rhoi cynnig ar ddau leoliad arall yng Ngogledd Cymru. Datblygodd William y busnes i fod yn un llewyrchus gydag archebion drwy’r post ac enw da am feintiau a phrisiau cystadleuol. Fo oedd Llywydd cyntaf Eisteddfod Ryngwladol Llangollen ym 1947 a chafodd ei urddo’n farchog ym 1968 ychydig cyn ei farwolaeth.

Mae Castell Dinas Brân ar safle hen fryngaer o Oes yr Haearn. Credir fod y castell wedi ei adeiladu gan un o dywysogion Cymru, Gruffudd ap Madog ar ddiwedd 1260au.

Mae’r castell ar siâp petryal a gallwch weld gweddillion y ‘tŵr Cymreig’ siâp D. Drwy edrych yn fanylach, gwelir olion plastar ar y waliau, llefydd tân a hyd yn oed toiledau, felly yn wreiddiol, roedd yn gaer wych ac amddiffynnol iawn. Roedd oes weithredol y castell yn fyr iawn, gan fod y milwyr Cymreig wedi rhoi’r lle ar dân ym 1277 rhag i fyddin y Saeson oedd yn ymosod o dan y Brenin Edward I, gael ei ddefnyddio. Am gyfnod byr, bu’r castell yn nwylo milwyr Lloegr ond fe’i gadawyd yn fuan yn gartref i’r brain, a dyma darddiad yr enw poblogaidd Dinas Brân.

Mae cyswllt rhwng y castell a chwedl Gymreig enwog am Myfanwy. Cafodd y bardd canoloesol, Hywel ab Einion ei ysbrydoli i gyfansoddi cerdd ‘Moliant i Myfanwy Fychan o Gastell Dinas Brân sy’n adrodd hanes bardd tlawd yn mynd i’r castell i ganu ac i ddiddanu Myfanwy. Mae’n credu y bydd hi’n ateb ei alwad serch, ond caiff ei wrthod ganddi am ŵr bonheddig cyfoethog. Yn y 1800oedd, ysbrydolwyd y bardd, Richard Davies, neu Mynyddog, i ysgrifennu cerdd arall am Myfanwy a chafodd ei rhoi ar gerddoriaeth gan Joseph Parry ac mae bellach yn gân boblogaidd Gymreig.

Roedd chwarel Trefor Uchaf yn helaeth gydag o leiaf tri wyneb yn cael eu gweithio ar ddiwedd y 1800oedd. Roedd cyfres o odynau calch wedi eu gosod o amgylch safle’r chwarel ond roedden nhw’n segur erbyn 1912. Mae olion tŷ weindio ar ben inclein serth, un o’r incleiniau mwyaf i lawr at Gamlas Llangollen, ac yna’n ddiweddarach, y rheilffordd yng nglanfa Plas Ifan.